Respuestas de ejemplo para el examen de recuperación de Música de 3º ESO

NO RESPONDÍ A TODAS, SINO A UNA SELECCIÓN QUE SIRVA DE EJEMPLO DE LO QUE SE ESPERA DE VOSOTROS:

1º.- A música na Antigüidade clásica grecolatina: escolle unha pregunta:

a) A música e os deuses gregos: Apolo e Dionisio. As musas e as artes. (1 punto)

Na cultura grecolatina o deus Apolo representa a orde, o equilibrio, a luz e o racional. Pola súa parte, Dionisio era o deus da fecundiade da terra (do viño), do caos, do visceral e apaixoado, do caótico.

De aí extráense os concepto "apolíneo" e "dionisíaco", que aplicados ós distintos períodos artísticos terían esta correlación: o apolíneo tería que ver coa Antigüidade clásica, co Renacemento (séculos XV e XVI), co Clasicismo (de 1750 a 1830) e co Neoclasicismo. Nestes períodos prevalece o ideal da simetría, da austeridade e sinxeleza das formas, da claridade e do racional.

O dionisíaco tería que ver coa Idade Media, o Barroco e o Romanticismo. Nestes períodos xa non interesan aqueles aspectos racionais e ordeados.

As nove musas eran fillas de Apolo e de Mnemosyne (a Memoria), e cada unha delas custodiaba un arte diferente:

• Calíope (Καλλιόπη, ‘a da bela voz’); musa da elocuencia, beleza e poesía épica (canción narrativa).
• Clío (Κλειώ, ‘a que ofrece gloria’); musa da Historia (epopea).
• Erato (Ἐρατώ, ‘a amorosa’); musa da poesía lírica-amorosa (canción amatoria).
• Euterpe (Ευτέρπη, ‘a moi placenteira’); musa da música, especialmente do arte de tocar a frauta.
• Melpómene (Μελπομένη, ‘a melodiosa’); musa da traxedia.
• Polimnia (Πολυμνία, ‘la muchos himnos’); musa dos cantos sagrados e da poesía sacra (himnos).
• Talía (Θάλεια o Θαλία, ‘a festiva’); musa da comedia e da poesía bucólica.
• Terpsícore (Τερψιχόρη, ‘a que deleita na danza’); musa da danza e poesía coral.
• Urania (Ουρανία, ‘a celestial’) musa da astronomía, poesía didáctica e das ciencias exactas.

2º.- A música na Idade Media: elixe tres preguntas:

a) O canto gregoriano: características. (1 punto)

O canto gregoriano recibe este nome do Papa Gregorio o Magno, que foi quen recopilou e sistematizou o seu repertorio.

Consiste no canto chá (monódico) da Igrexa católica, xorde como un refinamento da liturxia e ten as seguintes características musicais:

- canto a capella, sen acompañamento instrumental

- coro masculino

- textura monódica

- texto en latín

- función social litúrxica, como parte integrante da celebración da misa

- escritura adiastemática (in campo aperto, é dicir, sen referencias concretas de altura)

- tipos de canto segundo as notas por sílaba (silábico: 1 nota/ 1 sílaba; pneumático: 2 ou 3 notas / 1 sílaba; melismático: máis de 3 notas / 1 sílaba)

- tipos de canto segundo as intervencións dos cantantes (directo: todos cantan todo; antifonal: alternancia entre solista e coro; responsorial: alternancia entre dous coros ou dous solistas)

- tipos de canto segundo a súa liña melódica (psalmódico: hai unha nota principal, chamada tenor ou corda de recitado, entorno a cal discorre a melodía; himnódico: repítese unha frase musical mentres cambia o texto)

- canto modal complexo con oito modos diferentes (octoechos latino)

- ritmo libre, non medido

b) Formas paralitúrxicas: tropos e secuencias. (1 punto)

Son formas que non pertencen á celebración da misa pero que son relixiosas.

Nacen coma engadidos (tropos) de texto a un melisma para facilitar a súa memorización. Despois xorden os engadidos de música a textos previos. Finalmente están os engadidos de música e texto.

A secuencia nace como un tropo do aleluia. Houbo moitas, e fixéronse moi populares, polo que no Concilio de Trento foron prohibidas (agás cinco)

d) Tipos de canción segundo o seu contido. (1 punto)

- Canción de amor: canción na que un eu poético masculino louba as perfeccións da amada dacordo co código do amor cortés (o amor é unha enfermidade, a dama debe recibir un servicio para aceptar ó galán; é un amor adúltero e segredo, cunhas normas e con catro graos na escala do namorado, desde fenhedor, precador, entendedor e drutz)

- Pastorela: canción na que os namorados son pastores nun emprazamento bucólico (locus amoenus) pero seguindo as normas do amor cortés

- Sirventés: canción de temática política

- Pranto: canción de lamento pola perda dun ser querido

- Tensó: canción na que dous trobadores se enfrontan para ver quen é mellor no seu arte

- Alborada ou alba: canción na que os namorados se despiden coa chegada da mañá

- Cantiga de amigo: canción de amor na que un eu poético feminino se lamenta cun confidente (a nai, a irmá, o mar, a natureza, Deus...) da ausencia do amado

- Cantiga de escarnio: canción de crítica suave contra unha persoa

- Cantiga de maldizer: canción de crítica feroz contra unha persoa

- Cantiga de Santa María: canción de loubanza á Virxe

3º.- A música no Renacemento: elixe unha pregunta:

a) A música instrumental no Renacemento. (1 punto)

A música instrumental neste período vive unha evolución enorme, que podemos resumir nestes catro apartados:

- formas baseadas en modelos vocais: seguindo a estrutura da chanson francesa, na que había seccións contrastantes, aparecen a canzona e o ricercare

- variacións sobre baixos de danza: utilizando baixos fixos repetidos fanse variacións, e poden ser ruggieros, romanescas, folias, chaconas, passacaglias, etc

- danzas: utilizando as danzas máis coñecidas e agrupándoas por pares (binaria-ternaria, lenta-rápida, de pasos-de saltos) obtemos o par pavana-gallarda

- formas improvisatorias: composicións instrumentais nas que se repiten deseños melódicos.

4º.- A música no Barroco: elixe dúas preguntas:

b) Novas formas instrumentais: O concerto e a fuga. (1 punto)

O concerto xorde no Barroco como unha forma instrumental na que se desenvolve o estilo concertato (aquel que fai "colaborar" e "oporse" simultaneamente a varios instrumentos).

Segundo o número de solistas hai tres tipos de concerto:

- concerto policoral: todos os intérpretes son solistas. Exemplo: o Concerto de Brandenburgo nº 3 de Bach.

- concerto grosso: hai un grupo reducido de solistas (normalmente tres ou catro) e un conxunto (tutti ou rippieno, "recheo"). Exemplo: o Concerto de Brandenburgo nº 2 de Bach.

- concerto solista: hai un único solista e o tutti. Exemplo: O inverno, de Vivaldi.

A fuga é unha forma evolucionada a partires do ricercare polifónico. Nela hai un suxeito (ou tema, chamado cabeza ou "comes") que dá lugar a un número indefinido de repeticións, imitacións e xogos contrapuntísticos. Non hai dúas fugas iguais, pero normalmente teñen varias seccións e van entrando as voces dunha nunha. É común que a fuga vaia acompañando a outra forma musical, por exemplo "Preludio e fuga", ou como segunda parte dunha obertura francesa.

c) A música vocal protestante: cantata, oratorio, paixón. (1 punto)

Trala ruptura que supuxeron as teses de Lutero apareceu o Protestantismo, e no eido musical tivo como principal repercusión o xurdimento de formas musicais adaptadas á súa liturxia.

A cantata é unha composición vocal e instrumental na que hai a alternancia entre arias e recitativos, con corais e partes instrumentais. Soe tratar temas sacros.

O oratorio é semellante á ópera, posto que hai personaxes, arias e recitativos, pero non hai representación escénica. No seu lugar hai un narrador (chamado "testo") que explica os acontecementos.

A paixón é unha cantata centrada especificamente na paixón e morte de Cristo.

Johann Sebastian Bach foi un dos máis destacados compositores destes tipos de música sacra. 

5º.- A música no Clasicismo: elixe unha pregunta:

b) A ópera seria e a súa reforma. Gluck. (1 punto)

A ópera foi un dos xéneros máis revolucionarios no eido da música culta. Conseguiu o éxito das masas ó entrar a formar parte dos espectáculos ós que se podía acceder mediante o pago dunha entrada, e nela había a posibilidade de dar as costas á cruda realidade.

O éxito dos castrati (cantantes masculinos que foran castrados antes de pubertad coa intención de manter o seu rexistro agudo intacto e combinalo coa potencia pulmonar dun home adulto, idónea para todo tipo de ornamentacións e dificultades técnicas) levou a que os seus caprichos se impuxeran ás intencións dos compositores, dando lugar á óperas pastiches (composicións nas que se sucedían arias pertencentes a óperas diferentes, coa única idea de ofrecer ó público unha sucesión de arias difíciles nas que lucir as dotes musicais do divo de turno, a pesar de que non houbera un fío argumental que xustificase a súa continuidade).

Glück, compositor de moito éxito no Clasicismo, propuxo unha reforma profunda na ópera seria, algunhas de cuxas aprotacións son as seguintes: as arias deben estar xustificadas nunha sucesió argumental crible e cun texto de calidade; os números de ballet sen xustificación argumental sobran; elimínase a antinarrativa aria da capo; a música debe servir ó texto, que é o máis importante do espectáculo teatral-musical.

6º.- A música no Romanticismo: elixe unha pregunta:

a) O nacionalismo musical: nacionalismo ruso, nacionalismo nórdico. (1 punto)

A finais do movemento romántico xorde un interese hacia todo o que define a música e identidade cultural dunha poboación concreta.

Os compositores rusos foron moi importantes neste intento de recuperación do acervo musical, incorporándoo ó estilo da música chamada culta.

Destacamos ó grupo dos cinco (Balakirev, César Cui, Borodin, Mussorgsky e Rimski-Korsakov), incansables compositores de San Petersburgo, e a compositores como Tchaikovsky (gran revolucionador do mundo do ballet cos ballets El lago de los cisnes, La bella durmiente e Cascanueces).

O nacionalismo nórdico deixa a súa pegada en países como Noruega (Eduard Grieg) ou Finlandia (Jean Sibelius). Compositores que se serven da mitoloxía nórdica, das súas paisaxes e de todo o imaxinario cultural que lles ofrecen os seus bosques.

7º.- Define cinco dos seguintes termos musicais e indica o seu período: (1 punto)

Baixo continuo: concentración do ritmo harmónico na liña melódica do baixo. Normalmente interpretábano un mínimo de dous intérpretes no período barroco: un tocaba un instrumento monódico grave (o violonchelo, o contrabaixo, o fagot, o violón...) e un instrumento polifónico (o clave).

Blues: estilo musical de orixe negra nos EEUU, na época dos inicios do jazz. Trata o tema do sufrimento, tanto por cuestión de desamor como polas inxusticias da vida. Normalmente ten unha estrutura de tres versos: un pareado (de catro compases de 4/4 cada un coa estrutura harmónica I-I-I-I, IV-IV-I-I) e un estribillo (de catro compases coa estrutura V-IV-I-I). Utiliza notas alteradas descendentemente (blue notes).

Grunge: estilo musical dos anos 90, cunha actitude derrotista ante as adversidades do mundo contemporáneo. A resposta que dá é furiosa pero ineficiente: non se pode vencer unha partida perdida desde o comezo. Voces rasgadas, estruturas moi sinxelas, pouca calidade vocal e moita crítica. O grupo máis representativo é Nirvana.

Leit motif: motivo recurrente, ou idea que se repite. Utilizouno Wagner na súa tetraloxía El anillo de los Nibelungos, e empregaba un tema musical diferente para cada personaxe, tema ou situación. Serve para dar unidade, cohesión e sentido profundo á ópera.

Ritornello: cada un dos "estribillos" que se repite nunha peza barroca na que hai unha alternancia entre unha sección repetida (pero modificada, xa que se fose exacta sería un estribillo; o ritornello normalmente volve, "ritorna", na dominante, na subdominante, no relativo menor, etc, pero non se repite idéntico)